Очиқ ерда етиштирилган помидор меваларининг сақланиш даражасини ошириш

Мавсум бўлмаган вақтда турли иншоотлар билан ҳимояланган тупроқда етиштирилган, озуқа ва таъм жиҳатидан қадри анча паст хориж ёки мамлакатимизда ишлаб чиқарилган маҳсулот бозорга кириб келади. Ҳозирги вақтда очиқ ерда етиштирилган янги помидорларни истеъмол қилиш даврини узайтириш учун етилиш ва сақлаш муддатларини узайтирадиган усулларни қўллаш мақсадга мувофиқдир. Помидор мевасини сақлаш самарадорлигини ошириш учун жуда кўп турли усуллар ва йўллар тавсия қилинади. Кенг тарқалган ва самаралиларидан бири бўлиб селекциявий - генетик усул ҳисобланади.

У энг яхши навларни оддий генотип билан ва навларни меваларнинг секин етилиш генлари (гiп, пог, alc ва ҳок.) билан чатиштириш асосида олинган гетерозиготали гибридлардан фойдаланишни назарда тутади. Чатиштириш натижасида олинган гетерозиготали гибридлар паст даражадаги нафас олиш тезлигига, полигалактуроназ, пектинэстеразанинг паст даражасига ва пектин моддалари ва кальцийнинг нисбатан юқори миқдорига эга. Ушбу хоссалар туфайли гетерозиготали гибридлар мевалари оддий навларга нисбатан яхшироқ ва узоқоқ сақланади, қаттиқлигича қолади, бу эса меваларни сақлашда, ташишда ва сотишда муҳим аҳамиятга эга. Охирги ўн йилликларда ҳимояланган ерда етиштириш учун (асосан пог/+ и rin/+) кўп миқдорда россия ва хорижий гибридларнинг катта миқдори яратилган. Меваларнинг секин етилиш генига эга гетерозиготали гибридларни очиқ ерда етиштириш учун Россия селекцияси ҳали яратилмаган.

Бндай гибридларнинг асосий камчилиги жуда қалинлиги, ш.ж. пўстининг қалинлиги, ёрилиб кетишга мойиллиги ва унча юқори бўлмаган таъм сифатлари. Узоқ муддат сақлашнинг яна бир бошқа кенг тарқалган ва етарлича самарали усули бўлиб меваларда кальций миқдорини турли йўллар билан ошириш ҳисобланади.

Кальций ҳужайра деворларининг оралиқ пластинкаларига кириб, уларнинг мустаҳкамлигини оширади, бузилишдан сақлайди, етилиш ва эскириш жараёнларини секинлаштиради, касалликларга нисбатан чидамлилигини оширади, самарали сақлаш муддатларини узайтиради. Кимёвий унсур сифатида, кальций секинлик билан тупроққа сингийди ва илдиз тизими томонидан заиф сингдирилади, бу уни илдизга хос бўлмаган ўғитлаш кўринишида қўллашда энг самарали воситага айлантирди. Амалда ўсимликларни кальций билан чекланмаган миқдорда илдизсиз ўғитлашга италиянинг “Валагро” компанияси томонидан янги органик хелат ҳосил қилувчи LPCA (лигнинполикарбоксил кислотаси) препарати яратилиши туфайли имкон яратилди. “Кальбит С” ва “Брексил” умуман хавфсиз ва технологик препаратларидаги юқори мустаҳкамликка эга металлорганик комплекслар – хелатлар – ўз таркибида осон ўзлаштириладиган шаклдаги кальцийга эга, эриб кетмайдиган қуйқа ҳосил бўлишига йўл қўймайди ва ҳимоя қилиш учун ишлатиладиган ҳар қандай пестицидлар билан аралашиб кетиши мумкин. Охирги йилларда таркибида 1-метилциклопропен (1-МЦП) мавжуд бўлган препаратлар билан ишлов бериш ҳисобига климактерик меваларни сақланишини яшилаш усули ўзини жуда ижобий томондан кўрсатди. “Фитомаг” препарати этилен акцепторига ортга қайтмайдиган таъсир кўрсатади, эндоген ва экзоген этилендаги биосинтез жараёнларини секинлаштиради, инсон учун хавфсиз ва ишлов берилгандан кейин меваларда қолиб кетмайди. И.В.Мичурин номидаги Бутунроссия боғдорчилик ИТИ ўтказилган тадқиқотлар “Фитомаг” препарати билан ишлов берилган олма ва нок мевалари сақлашда ҳам, шунингдек истеъмолчига етказиш босқичида ҳам юқори самарадорликни намойиш этди. Помидор меваларини сақлашда этилен ингибиторини қўллаш самараси яхши ўрганилмаган.

Шуниси маълумки, сақлаш вақтида меваларнинг йўқ бўлиши - вазннинг табиий тарзда камайиши ва касалликлар туфайли чиқиндига чиқиб кетишидан иборат. Ўтказилган тадқиқотлар шуни кўрсатдики, ўрганилаётган нав намуналари меваларнинг сақланиши бўйича фарқланар экан. Шу билан бирга навнинг генотипи табиий камайиш катталигига ҳам, шунингдек сақлаш вақтида касалликлар туфайли чиқиб кетган чиқиндига ҳам жиддий таъсир кўрсатди. “Фитомаг” препарати билан ишлов бериш табиий озайишни пасайтириш учун ҳам, шунингдек меваларни сақлашда касалликлардан ҳимоя қилиш учун ҳам энг самарали восита бўлиб чиқди.